De afgelopen jaren heb ik me verdiept in rouwen en sterven en de begeleiding daarvan. Twee, niet alledaagse interessegebieden, maar voor mij reflecteren ze de ware essentie van het leven. Juist als het leven ten einde loopt of als we overvallen worden door verlies of traumatische gebeurtenissen, wordt veel onbelangrijk. Ik heb vele boeken gelezen over deze thema’s en Marinus van den Berg, Carlo Leget, Manu Keirse en Leo Fijen zijn hierbij steeds grote inspiratiebronnen geweest.
Er is geen handleiding over hoe we moeten rouwen of hoeveel tijd dat zal duren. Rouwen is een puur subjectief proces dat bestaat uit meerdere stadia en waarin we ook continue switchen tussen deze stadia. Het verloopt niet stapsgewijs, maar eerder hink-stap-sprong. Vaak wordt gezegd dat we het verdriet een plek moeten geven in ons leven; dat we het moeten verwerken.
Onlangs woonde ik een lezing van Marinus van den Berg bij en een paar weken later hebben we elkaar ontmoet in Rotterdam. Een bijzondere man met een enorm charisma. Wat me vooral is bijgebleven, zijn zijn woordnuances. Volgens hem is verlies niet te verwerken. Wel kunnen we het ‘verweven’ in ons leven. Verwerken is definitief, maar een verlies (op welk gebied ook) zal altijd deel blijven uitmaken van ons leven. Daarom is verweven zo belangrijk want dan wordt het een deel van ons. Het definieert ons niet, maar het wordt ook niet onzichtbaar gemaakt. Net als een spin een web weeft, verweven wij het verdriet in ons leven en wordt het draagbaar. Het verdriet heeft je voorgoed veranderd en het leven zal daardoor nooit meer hetzelfde zijn.
De fysieke relatie die we hadden met de persoon die overleden is, is niet meer mogelijk. De relatie wordt symbolisch. Ik heb in een eerdere blog al eens geschreven over het belang van rituelen en symbolen bij een verlieservaring. Ze zorgen voor houvast en geven het leven op een andere manier zin waardoor je met een hernieuwde blik mag en kunt gaan kijken naar het leven dat nu voor je ligt. Zeker in onze huidige tijd waarin traditionele (kerkelijke) afscheidsrituelen steeds minder een rol spelen en waardoor veel overgangsrituelen zijn weggevallen, is er een enorme behoefte aan persoonlijke afscheidsrituelen en symbolen. Gelukkig worden deze ook steeds meer aangeboden door de diverse uitvaartorganisaties en wordt afscheid nemen meer en meer passend gemaakt voor de persoon in kwestie of de nabestaanden.
Maar hoe zit het met rouwen en de tijd? Laatst las ik wel een mooie uitspraak: “Rouw kunnen we omschrijven als het antwoord dat iemand geeft op het definitieve verlies van een betekenisvolle relatie met iets of iemand”. Dat antwoord heeft tijd nodig en de hoeveelheid tijd is voor iedereen anders. Er is geen minimum of maximum hoeveelheid tijd die nodig is om een verlies goed te verweven. Het hangt van zoveel factoren af: de relatie die je had met de overledene, je eigen karakter en eventueel eerdere (verlies)ervaringen, de mensen om je heen die je wel of juist niet begripvol benaderen, hoe je omgaat met emoties etc. Mijns inziens zit er ook geen einddatum op een rouwproces want het zal altijd, in meer of mindere mate, deel blijven uitmaken van je verdere leven en als je zelf de dood nabij bent, kan het voelen alsof je geliefden een tweede keer sterven. Met jou sterft immers de (voor jou) unieke herinnering aan hen en ook dat mogen we als een rouwproces zien.
Het overlijden van een dierbare of het ervaren van een verlies in je leven heeft je letterlijk in je hart geraakt. Je leven is voorgoed veranderd en je zult opnieuw de verbinding moeten zoeken met de wereld om je heen. Marinus van den Berg beschrijft, in deze context, heel mooi de analogie van tijd: ‘Iemand in rouw leeft niet in haasttijd (de tijd van snelle antwoorden en oplossingen), maar leeft in vertraagde tijd door de chaos in zijn/haar hoofd en hart. Je kunt wel deelnemen aan wat het leven van je vraagt, maar nooit meer op dezelfde wijze of in hetzelfde tempo als in de haasttijd.’ Veel gaat langzamer en vaak is het aanmodderen. Dit verschil tussen haasttijd en vertraagde tijd leidt over en weer tot onzekerheid en onbegrip. Rouwen vraagt daarnaast ook om een andere taal: meer gericht op beleving en minder gericht op adviezen en oplossingen. Rouwen gebeurt letterlijk in de tijd en in vier centrale zingevingsgebieden (intimiteit, ontspanning, inspanning en levensbeschouwing) die zich in de loop van een mensenleven steeds wijzigen. Het is een continu veranderend proces dat nooit af zal zijn en steeds om vernieuwing vraagt.
Rouwen kent geen tijd. Iemand die zoveel voor je betekend heeft, reist je leven lang met je mee. Het is geen kwestie van afscheid nemen en weer verder gaan. Het is juist het vinden van een nieuwe balans. En het is tijd nemen. Alle tijd die je nodig hebt.
Houden van een overleden dierbare, betekent automatisch dat je iemand zult blijven missen. Het is geen kwestie van het gemis een plek te geven, maar het is een kwestie van de liefde die er is en was een plek te geven. Voorgoed verankerd in je hart en altijd nabij.
3 reacties op Rouwen en de invloed van tijd
Geef een reactie
Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.
Heel mooi beschreven.
Wauw, wat kan ik mij hier goed in vinden. Bedankt voor deze inspiratie.
Dank je wel! Wat fijn dat het je inspireert! Heel veel sterkte gewenst! Xx Bianca